Thanh bình điệu tam thủ - Lý Bạch

清平調三首之一 

雲 想 衣 裳 花 想 容 

春 風 拂 檻 露 華 濃 

若 非 群 玉 山 頭 見 

會 向 瑤 臺 月 下 逢

清平調三首之二 

一 枝 紅 豔 露 凝 香 

雲 雨 巫 山 枉 斷 腸 

借 問 漢 宮 誰 得 似 

可 憐 飛 燕 倚 新 妝

清平調三首之三 

名 花 傾 國 兩 相 歡 

常 得 君 王 帶 笑 看 

解 釋 春 風 無 限 恨 

沈 香 亭 北 倚 闌 干

李 白

THANH BÌNH ĐIỆU I

Vân tưởng y thường hoa tưởng dung

Xuân phong phất hạm lộ hoa nùng

Nhược phi Quần-Ngọc sơn đầu kiến

Hội hướng Dao-đài nguyệt hạ phùng

THANH BÌNH ĐIỆU II

Nhất chi hồng diễm lộ ngưng hương

Vân vũ Vu sơn uổng đoạn trường

Tá vấn Hán cung thùy đắc tự

Khả lân Phi Yến ỷ tân trang

THANH BÌNH ĐIỆU III

Danh hoa khuynh quốc lưỡng tương hoan

Trường đắc quân vương đới tiếu khan

Giải thích xuân phong vô hạn hận

Trầm-Hương đình bắc ỷ lan can

Lý Bạch

Cố sự :

Trích Chi Điền Hoàng Duy Từ, Lý Bạch tuyển tập:

Thanh bình điệu: một điệu nhạc thính phòng danh tiếng được mọi người ái mộ dưới đời Đường. Theo Nhạc sử, trong thời Thiên Bảo, khi Lý Bạch ở tòa Hàn Lâm, trong cung mới bắt đầu trồng một loài hoa mẫu đơn rất quý, được gọi là mộc thược dược. Tại đình Trầm Hương, người ta trồng bốn loại quý nhất vừa mới tìm rạ Ngày hoa nở đầu tiên, vua Đường Minh Hoàng đưa Dương Quý Phi đến thưởng hoạ Ban nột nhạc, do nhạc trưởng Lý Quý Niên điều khiển, toan cất tiếng hát, Đường Minh Hoàng ngăn lại và nói: Thưởng danh hoa, đối Phi tử, sao lại dùng những bài hát cũ ? Rồi Minh Hoàng truyền Lý Quý Niên cầm giấy hoa vàng đòi Lý Bạch đến, bảo Lý Bạch làm ngay ba bài Thanh Bình điệụ Bấy giờ Lý Bạch còn say rượu (có nơi nói Dương Quý Phi phải phun nước lạnh vào mặt mới bàng hoàng tỉnh lại) liền vung bút viết ngay ba bàị

Giai thoại này còn thêm một biến cố nhỏ: cũng trong thời gian được vua yêu chuộng, một hôm trong lúc say rượu, Lý Bạch đã đưa chân cho Cao lực sĩ tháo giày cũ thay giày mới vừa được vua ban sũng ái, Cao lực sĩ đành phải làm nhưng trong lòng căm giận, liền nhân bài hát này, dèm pha với Dương Quý Phi rằng: Lý Bạch có ý ngạo mạn khi ví Dương Quý Phi với nàng Triệu Phi Yến, một phi tần thất sũng của vua Thành Đế nhà Hán. Vì thế mà nhiều lần Minh Hoàng muốn phong quan chức cho Lý Bạch nhưng vẫn không thành, vì Dương Quý Phi cản trở. Lý Bạch không tiến thân được ở Trường An, phải xin vua trở về quê, rồi đi ngao du, vui với danh lam thắng cảnh của miền trung và nam Trung Hoạ

Thanh Bình điệu quả là một bài thơ định mệnh. Được quân vương sũng ái, đãi ngộ như tân khách cũng nhờ nó, mà công thành dở dang cũng vì nó. Nhưng có lẽ tiền định cả. Trời cao đã không để cho Lý Bạch say men chính quyền hay nhẹ bước đường mâỵ Bắt Lý Bạch phải say rượu, say thú phong lưu, say văn chương thi phú, phải dang dở trên đường tiến thân, thì hậu thế mới được thưởng thức mấy ngàn bài thơ trác tuyệt, văn học sử Trung Hoa mới có nhà thơ tiên của vạn đời

Chú thích :

Thanh Bình: tên một điệu nhạc đời Đường. Theo Thái Chân ngoại truyện, Đường minh Hoàng cùng Dương Quý Phi thưởng thức hoa mẫu đơn mới nở trong cung, vời Lý Bạch đến viết bài hát mới 

Quần Ngọc, Thiên Thai, Dao đài: cả ba là nơi tiên ở theo truyền thuyết 

Vu Sơn: theo bài phú Cao Đường của Tống Ngọc, Sở Tương Vương mơ thấy thần nữ núi Vu cùng nhau giao hoan. Đây nói đến lúc vua Sở tỉnh dậy thì càng thêm đau đớn vì nhớ tiếc 

Phi Yến: vợ vua Thành Đế nhà Hán, rất được vua yêu, sau khi thất sũng, đày ra cung Trường Môn

Dịch nghĩa : 

Trích Chi Điền Hoàng Duy Từ, Lý Bạch tuyển tập:

Ba bài mỗi bài một ý.

Bài một tả vẻ đẹp của Dương Quý Phi, một vẻ đẹp khác thường khiến cho người ta thấy mây tưởng đến áo xiêm Nàng, thấy hoa tưởng đến nhan sắc Nàng. Dáng điệu nhẹ nhàng như gió xuân thổi qua khung cửạ Dung nhan lộng lẫy tươi mát như hạt sương mai đọng trên cành hoạ Nang phải là tiên nữ ở núi Quần Ngọc của bà Tây Vương Mẫu, hông thì cũng phải là mỹ nhân ở đền Ngọc Giao của họ Hữu Nhung.

Bài hai tả tình yêu của Minh Hoàng đối với Quý Phị Một tình yêu nồng nàn tha thiết làm cho thần nữ ở Vu sơn phải rổi hờn. Xưa nay phi tần nhà Hán có tiếng là đẹp nhất trong lịch sử, vậy thử hỏi trong cung tri^`u Hán ấy có ai bằng chăng ? Đến như nàng Phi Yến của Hán Thành đế cũng không sánh kịp. Thương thay cho nàng Phi Yến đã tốn biết bao công trình để tô điểm nhan sắc.

Bài ba tả quang cảnh cuộc thưởng hoạ Mẫu đơn là đệ nhất danh hoạ Nàng là thiên hương quốc sắc, nhìn nhau cười đắc ý. Vua Đường Minh Hoàng càng ngắm, long nhan càng tươi sáng. Bao nhiêu sự bùi ngùi vì ngọn gió Xuân đều tan biến hết khi nàng tựa vào hàng lan can ở phía bắc đình Trầm Hương. 

1. Mây nhớ đến xiêm áo, hoa nhớ đến dung nhan 

2. Gió xuân thổi nhẹ qua, sương hoa nồng nàn 

3. Nếu không phải người ở mé núi Quần Ngọc 

4. Chắc là thấy ở dưới trăng chốn Dao đài 

5. Một cành màu hồng diễm lệ thơm hương ngưng chỉ 

6. Gió mưa ở Vu sơn chỉ uổng đoạn trường 

7. Xin hỏi thử trong cung thời Hán ai giống (được) như vậy 

8. Tội nghiệp nàng Phi Yến phải tô điểm (mà không biết có bằng được hay không) 

9. Danh hoa và khuynh quốc hai bên cùng tươi cười với nhau 

10. Làm cho quân vương đứng nhìn mĩm cười 

11. Bao nhiêu sầu hận trong gió xuân đều tan biến 

12. (Khi thấy nàng) dựa lan can đứng ở mé bắc đình Trầm Hương

Dịch thơ : Trần Trọng San

Mặt tươi hoa thắm áo vờn mây

Gió lộng hiên xuân sương đắm say

Quần Ngọc nếu không từng gặp gỡ

Dao Đài trăng sáng đã quen ai

Một cành hồng thắm đọng mùi hương

Vu Hiệp mây mưa luống đoạn trường

Cung H'an hỏi ai người giống được

Thương thay Phi Yến uổng tân trang

Này đây sắc nước với hoa trời

Vui mắt quân vương một nụ cười

Tan mối sầu xuân cơn gió thổi

Đình Trầm nương triện dáng xinh tươi

Dịch thơ : Trần Trọng Kim

Mây tưởng áo xiêm hoa tưởng mặt

Được gió xuân khí chất tốt bừng

Trên Quần Ngọc đã thấy chăng

Hoặc Dao Đài gặp dưới trăng ngày nào

Một cành đỏ tốt hương một khối

Buồn mây mưa trên núi Vu Sơn

Hỏi Hán cung đã ai hơn

Họa chăng Phi Yến mới toan sánh cùng

Khuynh quốc với danh hoa vừa thích

Đấng quân vương khúc khích vui cười

Gió xuân xiết nỗi bùi ngùi

Trầm Hương đình bắc dựa ngoài lan can

Dịch thơ : Ngô Tất Tố

Thoáng bóng mây hoa nhớ bóng hồng

Gió xuân dìu dặt giọt sương trong

Ví chăng non Ngọc không nhìn thấy

Dưới nguyệt đài Dao thử ngóng trông

Hương đông mọc đượm một cành hồng

Non Giáp mây mưa những cực lòng

Ướm hỏi Hán cung ai mảng tượng

Điểm tô nàng Yến tốn bao công

Sắc nước hương trời khéo sánh đôi

Quân vương nhìn ngắm những tươi cười

Sầu xuân man mác tan đầu gió

Cửa bắc đình Trầm đứng lả lơi

Dịch thơ : Đổ Bằng Đoàn & Bùi Khánh Đản :

Áo như mây nổi mặt hoa cười

Gió nhẹ qua hiên hạt móc tươi

Ví chẳng phải người trên núi Ngọc

Dưới trăng âu hẳn khách Dao Đài

Sương đọng đầu cành hương ngát đưa

Vu sơn luống xót kẻ mây mưa

Ngày nay ướm hỏi người cung Hán

Phi Yến tân trang dễ sánh chưa

Khéo thay sắc nước với hương trời

Đã xứng quân vương một nụ cười

Tan trước gió xuân nghìn nổi hận

Đình Trầm muôn vẻ dựa hiên chơi

Witter Bynner :

Her robe is a cloud, her face a flower; 

Her balcony, glimmering with the bright spring dew, 

Is either the tip of earth's Jade Mountain 

Or a moon-edged roof of paradisẹ 

Therés a perfume stealing moist from a shaft of red blossom, 

And a mist, through the heart, from the magical Hill of Wu-- 

The palaces of China have never known such beauty- 

Not even Flying Swallow with all her glittering garments. 

Lovely now together, his lady and his flowers 

Lighten for ever the Emperor's eye, 

As he listens to the sighing of the far spring wind 

Where she leans on a railing in the Aloe Pavilion.