Ðại Việt Sử Thi - Quyển Mười Bốn

LÊ TRUNG TÔNG HOÀNG ÐẾ (1548- 1556)
LÊ ANH TÔNG HOÀNG ÐẾ (1556 - 1573)
TRỊNH KIỂM (1545- 1570)
NGUYỄN HOÀNG (1558 - 1613)
MẠC MẬU HỢP (1562- 1592)
TRỊNH TÙNG (1570- 1623)
LÊ THẾ TÔNG HOÀNG ÐẾ (1573- 1599 )
LÊ KÍNH TÔNG HOÀNG ÐẾ (1600- 1619)
NGUYỄN PHÚC NGUYÊN (1613- 1635)

LÊ TRUNG TÔNG HOÀNG ÐẾ (1548- 1556)

Thái tử Huyên sau khi cha chết

Ðược đưa lên kế nghiệp tiên vương

Năm Mậu Thân (1548) lể đăng quang

Giửa triều ngự thị lo toan nước nhà

Việc Nam Triều phải qua Trịnh Kiểm

Vua giao cho xét tuyển nhân tài

Tính trù mưu lược lựa thời

Trung hưng đế chế trong ngoài vỗ yên

Lê Bá Ly tướng bên nhà Mạc(1550)

Phùng Khắc Khoan và các anh hào

Khải Khang, Nguyên Thiếu cùng nhau(1552)

Vượt biên để tới Nam triều Lam kinh

Vua cả mừng thưởng ban ủy lạo

Phong chức tước áo mão cân đai(1551)

Tùy theo sở đoản mỗi người

Mà trao nhiệm vụ trông coi việc triều

Mở chế khoa vừa treo bảng hổ(1554)

Ðinh Bạt Tụy chấm đổ xuất thân

Người làng Bùi Khổng , Nghệ An

Là tay uyên bác danh nhân bấy giờ

Năm Bính Thìn nhà vua tạ thế(1556)

Nước một ngày không thể không vua

Chọn người tùy ở Thái sư

Tìm trong con cháu Lê Trừ đưa lên

LÊ ANH TÔNG HOÀNG ÐẾ (1556 - 1573)

Lê Duy Bang trở thành thiên tử

Lấy Phạm Ðốc Binh bộ thượng thư

Tạm tha thu thuế địa tô

Trung hưng giềng mối tiền đồ tổ tiên

Thuở bấy giờ hai miền Nam Bắc

Ở phương Nam là đất nhà Lê

Phía Bắc họ Mạc trị vì

Lấy đèo Tam Ðiệp mà chia tạm thời

TRỊNH KIỂM (1545- 1570)

Trịnh Kiểm người Sóc Sơn - Vĩnh Lộc

Rất thông minh mưu lược hơn người

Nguyễn Kim yêu mến vì tài

Gã cho con gái , giao coi binh quyền

Khi Nguyễn Kim bị đầu độc chết

Vua trao Kiểm kế nghiệp Tĩnh Công

Toàn quyền thống lĩnh ngoài trong

Ðốc xuất binh tướng , bổ sung nhân tài

Thuần Phúc sai thượng thư Giáp Hải(1566)

Ði lên miền địa giới Lạng Sơn

Ðón Lê Quang Bí sứ thần

Phái đi mười tám năm tròn tới nay

Trịnh Kiểm thay vua Lê điều khiển

Cuộc tương tranh trận tuyến hai miền

Sáu năm chinh chiến triền miên

Một hôm Kính Ðiển đem thuyền tấn công

Vào Thanh Hóa vượt sông Ðại Lại(1555)

Quân nhà lê giữ núi Kim Sơn

Hai bên giao chiến tương tàn

Cuối cùng quân Mạc bị đòn phản công

Thọ Quận Công liệu mình không thoát

Nhảy xuống sông bắt chước Yết Kiêu

Sức người nào dễ chìu theo

Mênh mông sóng nước rong rêu cuốn người

Hai năm sau vua sai đánh nữa (1557)

Thanh Quân Công chống giữ Nga Sơn

Vũ Lăng lựa kế đánh dồn

Khiến cho Kính Ðiển thua luôn trận này(1557)

Ðể đánh trả Kiểm sai năm vạn

Vừa chiến thuyền lính tráng binh lương

Giong buồm trực chỉ Sơn Nam

Hai bên quần thảo cùng đường lui quân

Cuộc chiến tranh không phân thắng bại

Khiến dân tình khốn khổ lầm than

Lòng người quá đỗi hoang mang

Bắc nam tương sát điêu tàn không nguôi

NGUYỄN HOÀNG ( 1558 - 1613)

Năm Mậu Ngọ, tháng mười, Trịnh Kiểm(1558)

Cho Nguyễn Hoàng vào trấn Hoá Châu

Ðắp đài làm lễ đàn giao

Dậm chân đất mới vẹt lau dựng nhà

Bõ những lúc bôn ba sất bất

Nay tìm ra chổ đất dung thân

Lựa nơi hiễm yếu đóng quân

Biễn dâu nay đã biến dần gia trang

Năm Kỉ Mùi vừa gần tháng tám(1559)

Trịnh Kiểm đem sáu vạn tinh binh

Sau khi hiểu rõ sự tình

Ðích thân làm tướng điều binh lên đường

Mạc Phúc Nguyên vội vàng ra ơ Ư

Ðặt dinh cơ trú sở cửa Nam

Ðóng từ Bạch Hạc-Nam Xang

Trại binh, thuyền chiến trải dàn một phương

Mặc cho Kiểm trên đường đánh tới

Chiếm một vùng ra mãi phía Tây

Dụ cho quân Trịnh sa lầy (1560)

Lén sai Kính Ðiển vào ngay Yên Trường

Quân Trịnh Kiểm hoang mang chẳn biết

Bị quân Mạc tập kích sau lưng

Tây Ðô bối rối vô cùng

Thái sư hốt hoảng rút trung quân về

Còn dân chúng nhiều bề khốn khổ

Ðất nước dần đến chỗ tan thương

Ruộng vườn để mặc đất hoang

Con dân ly tán chạy sang nước người

Về xã hội suy đồi cùng cực

Nền kinh tế gặp lúc nguy nan

Sâu rầy cắn nát mùa màng

Khi thì hạn hán khi tràn vở đê(1562)

Nước ngã nghiêng nhiều bề thảm khốc

Lòng trung quân vị quốc hiếm thay

Quần thần vua chẳng tin ai(1562)

Hôm nay trung đó ngày mai phản mình

MẠC MẬU HỢP (1562- 1592)

Mạc Phúc Nguyên chết năm Tân Dậu (1561)

Lúc chiến tranh đổ máu tương tàn

Triều thần tổ chức đăng quang

Tiến phong Mậu Hợp lên làm quốc vương

Ðiều binh tướng , cố ngăn quân Trịnh

Giữ Sơn Nam, chận đánh Trường Yên

Mấy năm tương sát triền miên

Tổn thất sinh mang hai bên quá nhiều

Mạc Hậu Hợp nghe theo Kính Ðiễn

Nhân sau khi Trịnh Kiểm qua đời(1570)

Trịnh Tùng, Trịnh Cối dằng dai

Tranh nhau ngôi báu như loài sói lang

Nhân cơ hội bằng vàng lúc đó

Mạc Kính Ðiển phủ dụ thân vương

Ðem quân mười vạn lên đường

Bảy trăm thuyền chiến giương buồm vào Nam(1570)

Trong lúc đó ngôi vương phủ chúa

Việc tranh chấp ở giữa hai bên

Trịnh Tùng được lập đưa lên

Vua Lê chấp thuận giao quyền quốc gia

TRỊNH TÙNG (1570- 1623)

Trịnh Cối trước vốn là anh cả

Nếu được ngôi là họa cho dân

Một người tửu sắc hoang dâm

Khó lòng điều tướng , cầm quân bấy giờ

Quân họ Mạc từ từ chiếm cứ

Lấy Thanh Hoa , thu giữ Long Sùng

Vua Lê giao tướng Trịnh Tùng

Ðem quân tái chiếm các vùng trước đây

Mạc Kính Ðiển lâu nay vẫn sợ

Nản lòng quân khi ở quá lâu

Truyền cho binh lính lui sau

Vạch con sông Cả đôi bờ phân ranh

Nguyễn Hoàng đi trấn miền Thuận Hóa

Ðem tài riêng cải hóa yên dân

Vua cho thêm đất Quảng Nam

Thống binh suất tướng sửa sang mối giềng

Tướng Nguyễn Hoàng rất nghiêm quân lệnh

Có lòng nhân lại tính khoan hòa

Công bằng phép nước đặt ra

Chấn hưng phong tục, kiểm tra bồi thần

Sống vì dân xả thân vì nước

Ông là người đoán được thời cơ

Quốc gia loạn lạc xác xơ

Nhân tâm ly tán kể từ Mục Vương

Ngoài Nghệ An xảy cơn chính biến(1572)

Vua Anh Tông trốn lén đi xa

Vì nghe Hấp-Ngạn dèm pha

Tả quân quyền thế quan gia khó lòng

Tả tướng quân Trịnh Tùng hay chuyện

Ðem binh gia đến huyện Thụy Nguyên

Rước ngay hoàng tử về liền

Tôn làm hoàng đế vỗ yên lòng người

Lê Cập Ðệ vốn nuôi đại chí

Ðang trên sông mưu thí Trịnh Tùng(1572)

Thương cho một đấng anh hùng

Mưu không thành được bị Tùng chém phăng

LÊ THẾ TÔNG HOÀNG ÐẾ (1573- 1599 )

Khi lên ngôi Duy Dân sáu tuổi

Ðổi niên hiệu Gia Thái đầu năm

Việc binh cho đến việc dân

Trịnh Tùng tự tác dần dần thay vua

Xuống lệnh cho Hữu Liên, Ðức Vị

Ði rước về hoàng đế Anh Tông

Gặp vua đang ở giữa đồng

Xin ngài mau chóng để cùng hồi loan

Ðến nửa đường mưu toan bức hại(1573)

Rồi phao vua sợ hãi quyên sinh

Quần thần nghe được thất kinh

Kể từ dạo đó triều đình mới yên

ƠƯ Bắc triều nắm quyền cai trị

Mậu Hợp xem mạch địa Thăng Long(1577)

Sai quan dựng trại ngoài trong

Mở khoa thi Hội yên lòng thứ dân

Năm Mậu Dần(1570) đốc binh Kính Ðiển

Hội cùng quan Ngọc Liễn đem quân

Ðánh vàoThanh Hóa mấy lần

Mặt trên phương Bắc chiếm gần châu Thu

Mạc Kính Ðiển được vua yêu quí

Là một người tài trí thông minh

Với vua một mực trung thành

Trong hàng tướng lãnh vang danh một thời(1580)

Các quan khác xu thời hèn nhát

Chỉ tham tiền, kiếm chác của dân

Hợp thì dâm dục, bất nhân

Bắc triều từ đó đến dần diệt vong

Thành Thăng Long lần này tu bổ(1587)

Sửa sang nhiều những chổ hư hao

Trồng tre chống giặc làm rào(1587)

Ðắp thêm lũy đất còn cao hơn thành

Hợp lại sai dựng đình xây điện

Bày ra trò tiệc yến liên miên

Mê người thiếu nữ : vợ Niên

Lập mưu bức hại, dành riêng cho mình

Bảy mươi năm chiến tranh Nam Bắc

Nỗi kinh hoàng gieo rắc trong dân

Ba mươi tám trận qua phân

Nước non xơ xác muôn phần xót xa

Năm Nhâm Thìn, mồng ba sau tết(1592)

Dựng trai đàn, Tiết chế Trịnh Tùng

Nam giao lễ tế núi sông

Cáo trời Bắc phạt rùng rùng tiến quân

Sông Minh Giang, Trịnh Tùng vừa đến

Cho dựng đồn bày trận trước tiên

Lệnh ban không được thù riêng

Nếu ai vi phạm luật riêng tử hình

Quân đi nhanh qua sông Tô Lịch

Ðến Xạ Ðôi vừa kịp qua sông

Hẹn cùng mai đánh Thăng Long

Cửa Tây thẳng tiến tấn công vào thành

Ba cửa thành Nam Giao Cầu Gỗ

Tướng Trần Phương coi chổ tượng binh

Dàn quân bố trận thật nhanh

Cuốn cờ im trống nghi binh đợi giờ

Qua Thiên Phái , qua đò Ðoan Vĩ

Lệnh xuất quân về phía cửa sông

Ðánh thượng lưu đuổi đến cùng

Mạc quân tan vỡ Quốc công đầu hàng

Tháng mười một, lập xuân vừa tới

Mạc Mậu Hợp tiến thối lưỡng nan

Bốn bề dày đặc quân Nam

Quan binh nhà Mạc vỡ tan dần dần

Quan Tiết chế cho ban quân lệnh

Nhắc binh lính phải tránh tối đa

Kẻ nào phạm đến cửa nhà

Cướp bóc hãm hiếp thì là giết ngay

Quân Nam triều bao vây họ Mạc

Bến Sa Thảo lấy được hàng nghìn

Khí tài, lương thảo, chiến thuyền

Rồi đem nhân nghĩa vỗ yên dân lành

Vua nhà Mạc bỏ thành chạy trốn

Ðem tàn binh về trấn Hải Dương

Trịnh Tùng đuổi đến Tranh Giang

Dừng quân dựng trại , cắt đường về kinh

Mạc Mậu Hợp một mình chạy lạc

Bị dân binh bắt được trong chùa

Trong khi đang giả làm sư

Trói tay, bêu sống, dâng tù đóng đinh

Mạc Kính Chỉ về miềnYên Quảng

Còn Tôn thất tản mạn khắp nơi

Mười phần chết tám còn hai

Xem như họ Mạc hết thời từ đây

Thành Thăng Long cho xây sửa tạm

Chỉ trong vòng một tháng làm xong

Sắm bày xe cộ, nghi phong

Thiết đài lễ đón Thế Tông ngự triều

Ngày mười sáu cờ treo đại yến(1593)

Vua ngồi trên chính điện khai triều

Ban cho ơn trạch trước sau

Ðại xá thiên hạ buổi đầu trung hưng

Còn họ Mạc cuối cùng bôn tẩu

Lấy Bắc phương nương náu thân tàn

Vào năm Ðinh Hợi được dân(1527)

Ðến năm Quý Hợi mất luôn chính quyền(1623)

Sáu bảy năm Ðăng Dung xưng đế

Tiếm ngôi trời quốc thể hưng vong

Cháu con nay phải long đong

Năm đời vua Mạc cuối cùng chuyển qua

Lật trang qua Nguyễn Hoàng thống lĩnh(1593)

Ðem thủy binh bình định Kính Chương

Dồn cho quân Mạc hết đường

Lấy thêm các xứ Hải Dương, Ðại Ðồng

Mạc Ngọc Liễn lâm chung hấp hối(1594)

Bản chúc thư trăn trối thế này:

“Vận nhà Mạc hết từ nay

Họ Lê hưng phục chuyển xoay số trời

Chớ nên mời Minh vào xứ sở

Ðể dân ta đau khổ lầm than

Tội này lớn lắm khó bàn

Ngươi nên nhớ lấy để răn mọi người “

Rất nhiều nơi mất mùa năm đó

Dân Hải Dương chết đói quá cao(1594)

Người ta ăn thịt lẫn nhau

Ngoài đường xác chết gối đầu giơ xương (1595)

Quân trộm cướp nhiễu nhương nhiều chổ(1595-1596)

Chúng đốt nhà cướp của lương dân

Tình hình xã hội bất an

Vua Lê, chúa Trịnh mãi đang tranh giành

Vua nhà Minh nhiều lần sai sứ

Mang điệp văn qua cửa Nam giao(1596)

Ðòi vua hội khán sang chầu

Dây dưa thất hẹn trước sau hai lần

Phùng Khắc Khoan bổ làm Chánh sứ(1597)

Ði mấy tháng mới tới Yên Kinh

Gặp ngày Vạn Thọ vua Minh

Thảo ngay một tập thơ trình vua xem

Vua Minh khen tập thơ Vạn Thọ

Xuống lệnh truyền cho thợ khắc in

Lại sai sứ giả Triều Tiên

Viết lời đề tựa nói thêm mấy điều

Năm Mậu Tuất(1598) có nhiều thay đổi

Thăng Trịnh Tùng lên tới quận công

Nguyễn Hoàng dụng kế thủy quân

Ðánh tan thuyền Mạc ở gần Hải Dương

Lê Thế Tông lại băng sau đó (1599)

ƠƯ ngôi vua hăm bảy năm trời

Quyền hành đã dược người coi

Ðã Vua còn Chúa, thói đời mỉa mai

LÊ KÍNH TÔNG HOÀNG ÐẾ (1600- 1619)

Bình an Vương chọn người nối nghiệp

Con thứ là công tử Duy Tân

Lên ngôi đặt hiệu Kính Tông

Ðổi năm Thuận Ðức nối dòng hoàng gia

Thực sựỳ Vua chỉ là đại diện

Cho quốc gia khi tiếp sứ thần

Vua là biểu tượng cho dân

Nhưng quyền quyết định thuộc phần Trịnh Vương

Cho Nguyễn Hoàng trở về Thuận Hóa

GiaoTrịnh Tùng phò tá Tây Ðô

Loạn trong cả nước bấy giờ

Quan quân hào trưởng tha hồ ra oai

Cả ba miền nhiều tay cát cứ

Họ Mạc thì trấn giử Bắc phương

Trịnh-Lê chiếm đến Hoàng Giang

Phương Nam riêng để Nguyễn Hoàng đóng quân

Bình An Vương sai Luân đi đánh

Ðem bộ binh vào chiếm phương Nam

Bị dân tại chỗ phá tan

Kể từ dạo ấy đôi đường phân ly

Năm Quý Sửu(1613)Nguyễn Hoàng tạ thế

Mấy ai sống đến dễ chín mươi

Giang sơn một dãi ơn trời

Ðất từ Thuận Quảng kéo dài vô Nam

NGUYỄN PHÚC NGUYÊN (1613- 1635)

Nguyễn Phúc Nguyên nối giòng đời trước(1613-1635)

Tước Thương Công lại được vua Lê

Duy Từ khuyên Chúa lờ đi

Chỉ thêm ràng buột , khó bề mai sau

Ba mươi năm khi vào trấn nhậm

Khai khẫn thành vùng đất phì nhiêu

Ðàng trong hùng kiệt đã nhiều

Nhân taì đất Bắc vào theo lắm người

Và càng ngày càng thêm thanh thế

Biết chiêu hiền đãi sĩ trong dân

Chọn người đảm trách việc quan

Cầm cân nẫy mực làm gương cho người