Ai vương tôn - Đỗ Phủ

哀 王 孫 

長 安 城 頭 頭 白 烏 

夜 飛 延 秋 門 上 呼 

又 向 人 家 啄 大 屋 

屋 底 達 官 走 避 胡 

金 鞭 斷 折 九 馬 死 

骨 肉 不 待 同 馳 驅 

腰 下 寶 玦 青 珊 瑚 

可 憐 王 孫 泣 路 隅 

問 之 不 肯 道 姓 名 

但 道 困 苦 乞 為 奴 

已 經 百 日 竄 荊 棘 

身 上 無 有 完 肌 膚 

高 帝 子 孫 盡 隆 準 

龍 種 自 與 常 人 殊 

豺 狼 在 邑 龍 在 野 

王 孫 善 保 千 金 軀 

不 敢 長 語 臨 交 衢 

且 為 王 孫 立 斯 須 

昨 夜 東 風 吹 血 腥 

東 來 橐 駝 滿 舊 都 

朔 方 健 兒 好 身 手 

昔 何 勇 銳 今 何 愚 

竊 聞 天 子 已 傳 位 

聖 德 北 服 南 單 于 

花 門 剺 面 請 雪 恥 

慎 勿 出 口 他 人 狙 

哀 哉 王 孫 慎 勿 疏 

五 陵 佳 氣 無 時 無

杜 甫

AI VƯƠNG TÔN

Trường An thành đầu đầu bạch ô

Dạ phi Diên Thu môn thượng hô

Hựu hướng nhân gia trác đại ốc

Ốc để đạt quan tẩu tị Hồ

Kim tiên đoạn chiết cửu mã tử

Cốt nhục bất đắc đồng trì khu

Yêu hạ bảo quyết thanh san hô

Khả liên vương tôn khấp lộ ngung

Vấn chi bất khẳng đạo tính danh

Đãn đạo cùng khổ khất vi nô

Dĩ kinh bách nhật thoán kinh cức

Thân thượng vô hữu hoàn cơ phu

Cao Đế tử tôn tẫn long chuyết

Long chủng tự dữ thường nhân thù

Sài lang tại ấp long tại dã

Vương tôn thiện bảo thiên kim khu

Bất cảm trường ngữ lâm giao cù

Thả vị vương tôn lập tư tu

Tạc dạ đông phong xuy huyết tinh

Đông lai thác đà mãn cựu đô

Sóc phương kiện nhi hảo thân thủ

Tích hà dũng nhuệ kim hà ngu !

Thiết văn thiên tử dĩ truyền vị

Thánh đức bắc phục Nam Thiền Vu

Hoa Môn ly diện thỉnh tuyết sỉ

Thận vật xuất khẩu tha nhân thư

Ai tai vương tôn thận vật sơ

Ngũ Lăng giai khí vô thời vô

Đỗ Phủ

Dịch Nghĩa :

Quạ đầu trắng ở đầu thành Trường An 

Đêm bay đến kêu trên cửa Diên Thu (1) 

Lại mổ rỉa nóc nhà to của người ta 

Dưới nhà ấy, các quan lớn đã chạy lánh quân Hồ 

Roi vàng quất gãy, chín ngựa (2) đều chết cả 

Người ruột thịt cũng không được giong ruổi cùng đi 

Tiếp bên lưng đeo chuỗi ngọc báu và san hô xanh 

Đáng thương thay, vương tôn khóc ở góc đường 

Hỏi sao cũng không chịu xưng tên, kể họ 

Chỉ xin làm tôi tớ vì đang khổ sở khốn cùng 

Hàng trăm ngày rồi luồn lách gai góc 

Da dẻ suốt người không chỗ nào lành 

Con cháu Cao Đế (3) đều có tướng mũi cao 

Nòi rồng tất phải khác người thường 

(Bây giờ) lang sói được ở kinh đô, rồng phải lẩn ở đồng nội (4)

Vương tôn khéo giữ tấm thân nghìn vàng 

Nơi ngã ba đường, không dám dông dài trò chuyện 

Chỉ vì vương tôn nên dừng lại chốc lát 

Đêm qua, gió đông thổi đến những mùi máu tanh hôi 

Lạc đà từ phía đông đến nhan nhản đầy kinh đô cũ 

Các chiến sĩ phương bắc (5) có thân thể mạnh, chân tay cứng 

Xưa sao hăng hái sắc bén, giờ sao ngu đần 

Nghe đồn thiên tử đã truyền ngôi (6) 

Đức giáo thánh nhân làm cho Nam Thiền Vu (7) ở phía bắc phải cảm phục 

Người Hoa Môn (8) rạch mặt (9) xin rửa nhục 

Khá cẩn thận giữ miệng, đừng để kẻ khác rình dò 

Xót thay! Vương tôn nên giữ gìn, đừng sơ hở 

Khí thịnh vượng của Ngũ Lăng lúc nào chẳng có (10) 

Chú thích : 

(1) Cửa Diên Thu: cửa tây vườn thượng uyển trong cung nhà Đường 

(2) Chín ngựa: số ngựa đóng xe của hoàng đế 

(3) Cao Đế: tức Hán Cao Tổ. Đây ám chỉ vua Đường 

(4) Chỉ Đường Huyền Tông phải lánh vào Thục, Đường Túc Tông phải ở Linh Vũ, còn An Lộc Sơn thì xưng hoàng đế ở Lạc Dương 

(5) Chỉ quân Kha Thư Hàn, tướng nhà Đường, phòng thủ Đồng Quan, nhưng bị An Lộc Sơn đánh tan 

(6) Huyền Tông truyền ngôi cho Túc Tông, còn mình làm thái thượng hoàng 

(7) Nam Thiền Vu phục tùng Hán Quang Vũ Đế. Đây ám chỉ Hồi Ngột thân thiện với Đường Túc Tông 

(8) Hoa Môn: chỉ Hồi Ngột 

(9) Tục Hung Nô xưa rạch mặt chảy máu để tỏ lòng trung thành 

(10) Ý nói nhà Đường còn có khí thế thịnh vượng có thể trung hưng được 

Dịch thơ : Nhượng Tống 

Thương vương tôn 

Quạ đầu thành lông đầu trắng phớ, 

Đêm bay kêu trên cửa Diên Thu. 

Lại moi nhà các quan to, 

Các quan chạy trốn giặc Hồ lung tung. 

Chín ngựa chết, roi đồng đập gẫy, 

Bỏ thịt xương, cố chạy lấy mình. 

Dưới lưng vòng ngọc xanh xanh, 

Góc đường ngồi khóc thương tình vương tôn. 

Hỏi tên họ, đâu còn dám nhận, 

Chỉ xin cho được phận tôi đòi! 

Tháng ròng chui rúc chông gai, 

Trên mình da thịt chẳng nơi nào lành. 

Con cháu chúa thảy rành cao mũi, 

Giống rồng xem khác với người thường. 

Rồng thất thế, sói đầy đường, 

Liệu mà giữ lấy nghìn vàng tấm thân. 

Vì vương tôn dừng chân đứng tạm, 

Lối lại qua chuyện dám kề cà! 

Gió đưa hơi máu đêm qua, 

Sớm nay đô cũ lạc đà nghênh ngang. 

Tướng phương bắc rặt phường thao lược, 

Nay vì đâu nhụt sức, kém tài? 

Trộm nghe vua mới lên ngôi, 

Đức đà phục được rợ ngoài Hung Nô. 

Rạch da mặt, trả thù xin quyết. 

Chớ rỉ răng, người biết không nên! 

Vương tôn cố sức giữ gìn, 

Năm Lăng trông lại còn bền khí thiêng! 

Dịch thơ : Khương Hữu Dụng 

Đầu thành Trường An quạ trắng đầu, 

Đêm bay trên cửa Diên Thu gào, 

Lại đến nhà người mổ trên mái, 

Dưới mái quan to chạy lánh Hồ! 

Roi vàng gãy nát, chín ngựa chết, 

Ruột thịt chẳng được cùng ruổi dong. 

Ngọc xanh châu báu giắt bên lưng, 

Thương nỗi vương tôn khóc vệ đường! 

Hỏi tên chẳng nói, chỉ nói khổ, 

Xin làm đày tớ cơn khốn cùng. 

Đã qua trăm ngày rúc gai cỏ, 

Mình không một chỗ da liền trơn. 

Con cháu nhà vua đều mũi lộ 

Giống rồng có khác với người thường. 

Muông sói ở thành, rồng ở nội, 

Vương tôn khéo giữ thân ngàn vàng! 

Gặp giữa đường quan dám rỉ hơi, 

Dừng với vương tôn chốc lát thôi. 

Đêm qua gió đông thổi máu tanh, 

Lạc đà tràn ngập kinh xưa rồi! 

Phía bắc quân kia hình vạm vỡ, 

Xưa sao dõng dạc, giờ sao tồi? 

Trộm nghe nhà vua đã truyền vị, 

Thuyền Vu đã chịu phục oai trời. 

Hoa Môn rạch mặt thề rửa nhục, 

Chớ hở môi ra chết với người! 

Ơi hỡi vương tôn kín giữ lời! 

Ngũ Lăng khí thiêng còn đời đời. 

Dịch thơ : Nguyễn Tâm Hàn 

Nơi Trường An loài qụa đen đầu trắng 

Lúc trời đêm kêu loạn cửa Diên Thu 

Lại mổ hư những mái nóc dinh to 

Mà quan tướng sợ Hồ đều lánh cả 

Chín ngựa chết, roi vàng giờ tơi tả 

Ngay người thân cũng chẳng được theo cùng 

Chuỗi ngọc châu cài dấu ở bên lưng 

Thê thảm quá mắt vương tôn đẫm lệ 

Ai gạn hỏi, mím môi dìm thân thế 

Xin làm tôi cho qua cảnh khốn cùng 

Bao ngày rồi giữa gai góc hãi hùng 

Da rách nát chẳng chỗ nào lành lặn 

Dòng Cao Đế tướng mũi cao đầy đặn 

Cốt cao sang nên khác vẻ thường tình 

Tránh sói lang, rồng khổ lụy, điêu linh 

Giữa nguy khốn thân nghìn vàng khó giữ 

Chuyện dông dài chỉ ít lành nhiều dữ 

Thương vương tôn nên nán lại chút thôi 

Gió đêm qua sặc mùi máu tanh hôi 

Kinh đô cũ lạc đà đầy đường phố 

Đám quân bắc thường can trường, giỏi võ 

Giữa trận tiền lại nhút nhát quá tồi 

Nghe đồn rằng Thiên tử đã truyền ngôi 

Nam Thiền đã nhìn Hán Quang bái phục 

Đám Hoa Môn rạch mặt thề rửa nhục 

Ráng giữ gìn đừng để lộ hành tung 

Xin vương tôn hãy cẩn trọng vô cùng 

Vượng khí vẫn trời Ngũ Lăng phảng phât 

Dịch thơ : Nguyễn Phước Hậu

Bầy quạ trắng đầu chốn đế đô 

Đêm đêm bay rợp cửa Diên Thu 

Mổ tung mấy nóc nhà quyền thế 

Bỏ trống quan đi lánh giặc Hồ. 

Chín con ngựa chết, gãy roi vàng 

Ruột thịt lạc nhau ở giữa đường 

Lưng giắt san hô xanh,ngọc báu 

Vương tôn tủi phận khóc đau thương. 

Hỏi ra không nói họ khai danh 

Cam phận tôi đòi sống bấp bênh 

Trốn tránh trăm ngày luồn gốc buội 

Thân người chẳng được chỗ nào lành. 

Con dòng Hán Tổ tướng cao sang 

Dung mạo đương nhiên khác kẻ thường 

Lang sói ở kinh, rồng lẩn tránh 

Vương tôn khéo giữ tấm thân vàng. 

Giữa lộ không nên chuyện lắm lời 

Gió đông đêm thổi máu tanh hôi. 

Vương tôn dừng lại trong giây lát 

Vì đám lạc đà khắp đế đô. 

Bắc quân khỏe mạnh bắp vai u 

Chiến đấu hăng nay bỗng dại ngu. 

Thiên tử đã truyền ngôi báu lại 

Thánh quân cảm phục rợ Thiền Vu. 

Hồi Ngột rạch mình rửa nhục thù 

Nói năng cẩn thận lắm người dò 

Vương tôn gìn giữ đừng sơ hở 

Khí số Ngũ Lăng vượng chẳng lo. 

Dịch thơ : Anh Nguyên

Trường-An đầy quạ bạc đầu, 

Diên-Thu, trên cổng, đêm thâu kêu dài. 

Đến nhà to lớn mổ hoài, 

Lánh Hồ quan chạy, còn ai ở lầu. 

Roi vàng gẫy, ngựa chết đâu, 

Vội vàng, ruột thịt cùng nhau chẳng chờ. 

Lưng đeo ngọc quý san hô, 

Góc đường khóc vụng, thẫn thờ cháu vua. 

Hỏi tên, dấu diếm chẳng thưa, 

Than rằng khổ sở, chỉ ưa theo hầu. 

Bụi gai, trốn chẳng ló đầu, 

Trên thân, da thịt chẳng đâu được lành. 

Giống vua cái mũi rành rành, 

Nòi rồng cùng với dân lành khác xa. 

Rồng ẩn ruộng, sói ở nhà, 

Giữ thân cẩn thận, rồi ra ngàn vàng. 

Dài dòng chẳng tiện giữa đàng, 

Vì vương tôn nói vội vàng vài câu. 

Máu tanh, gió thổi từ đâu, 

Lạc đà, Đông đến, trước sau khắp thành. 

Trai Bắc sức mạnh nổi danh, 

Sao xưa dũng mãnh, giờ thành yếu đi. 

Nghe vua truyền kẻ kế vì, 

Thiền Vu phục Hán, còn gì ngại đâu. 

Hoa-Môn, rửa nhục, thỉnh cầu, 

Miệng nên cẩn thận, biết đâu người rình. 

Ôi! vương tôn chớ coi khinh, 

Ngũ-Lăng, khí đẹp thường sinh mọi thời... 

Dịch thơ : Viên Thu 

Quạ đầu bạc khắp thành Tràng an, 

Bay cửa Diên thu, tối réo vang. 

Lại mổ mái dinh ai xáo xác, 

Lánh Hồ, quan lớn đã đi hoang. 

Chết quay chín ngựa dưới roi vàng, 

Thân thích nào theo được hỗn mang. 

Châu báu, san hô lưng buộc chặc, 

Vương tôn tội nghiệp khóc bên đàng. 

Hỏi gì chẳng dám xưng tên họ, 

Xin được làm tôi tớ cũng đành. 

Luồn lách chông gai trăm bửa khốn, 

Cả người da thịt rách khôn lành. 

Dòng Cao đế mũi thường thanh tú, 

Thuộc giống rồng, nào phải thứ dân. 

Lang sói chiếm cung, rồng ẩn ruộng, 

Ngàn vàng thân bảo trọng, Vương tôn! 

Ngả ba đường chẳng dài trò chuyện, 

Chỉ với người dừng chút giản thư. 

Đông gió đêm qua tanh tưởi máu, 

Lạc đà giặc loạn khắp thành xưa. 

Bắc quân khi trước thân hùng tráng, 

Sắc bén ngày nào, bỗng hóa ngu. 

Nghe nói thượng hoàng truyền đế vị, 

Tân vương đức cảm đến Thiền vu. 

Hoa môn rạch mặt đòi thù báo, 

Cẩn thận đừng cho kẻ biết hay. 

Thương cảm, Vương tôn nên kín kỹ, 

Ngũ lăng khí vuợng vẫn cao dày. 

Dịch thơ : Nguyễn Minh 

Quạ trên thành Trường An đầu trắng 

Cửa Diên Thu kêu váng thâu đêm 

Còn bay tới mổ mái trên 

Dưới nhà trốn giặc quan viên chạy rồi 

Chín ngựa chết, gảy đôi roi ngọc 

Dẫu thiết thân chẳng được chạy cùng 

Còn đeo chuỗi ngọc bên hông 

Thương cho cháu chúa bên đường khóc than 

Hỏi tên họ quyết không chịu nói 

Chỉ xin làm tôi mọi lúc cùng 

Trăm ngày len lỏi trong rừng 

Khắp người da dẻ gai đâm không chừa 

Lỗ mũi cao con vua cháu chúa 

Với dân thường đã có khác rồi 

Lang sói mạnh, rồng rút lui 

Vương tôn bảo trọng con người thiên kim 

Không nói nhiều vì hiềm chỗ lạ 

Nể vương tôn nắn lại chút thôi 

Đêm qua gió máu tanh hôi 

Sáng nay đà lạc đầy trời cựu kinh 

Tướng ải bắc thân hình hùng dũng 

Xưa lược thao, nay bỗng thấp hèn 

Trộm nghe vua mời đã lên 

Đức cao thuyết phục được Thiền Vu nam 

Thề rửa hận Hoa Môn rạch mặt 

Khá giữ gìn tai vách mạch rừng 

Vương tôn bảo trọng, nhớ rằng 

Khí thiêng hưng vượng Ngũ Lăng còn hoài 

Witter Bynner :

Along the wall of the Capital a white-headed crow 

Flies to the Gate where Autumn Enters and screams there in the night, 

Then turns again and pecks among the roofs of a tall mansion 

Whose lord, a mighty mandarin, has fled before the Tartars, 

With his golden whip now broken, his nine war-horses dead 

And his own flesh and bone scattered to the winds.... 

Therés a rare ring of green coral underneath the vest 

Of a Prince at a street-corner, bitterly sobbing, 

Who has to give a false name to anyone who asks him- 

Just a poor fellow, hoping for employment. 

A hundred days' hiding in grasses and thorns 

Show on his body from head to foot. 

But, since their first Emperor, all with hooknoses, 

These Dragons look different from ordinary men. 

Wolves are in the palace now and Dragons are lost in the desert -- 

O Prince, be very careful of your most sacred person! 

I dare not ađress you long, here by the open road, 

Nor even to stand beside you for more than these few moments. 

Last night with the spring-wind there came a smell of blood; 

The old Capital is full of camels from the east. 

Our northern warriors are sound enough of body and of hand -- 

Oh, why so brave in olden times and so craven now? 

Our Emperor, we hear, has given his son the throne 

And the southern border-chieftains are loyally inclined 

And the Huamen and Limian tribes are gathering to avenge us. 

But still be careful-keep yourself well hiđen from the dagger. 

Unhappy Prince, I beg you, be constantly on guard -- 

Till power blow to your aid from the Five Imperial Tombs.