Cổ bách hành - Đỗ Phủ

古 柏 行 

孔 明 廟 前 有 老 柏

柯 如 青 銅 根 如 石

雙 皮 溜 雨 四 十 圍

黛 色 參 天 二 千 尺

君 臣 已 與 時 際 會

樹 木 猶 為 人 愛 惜

雲 來 氣 接 巫 峽 長 

月 出 寒 通 雪 山 白

憶 昨 路 繞 錦 亭 東

先 主 武 侯 同 閟 宮

崔 嵬 枝 幹 郊 原 古

窈 窕 丹 青 戶 牖 空

落 落 盤 踞 雖 得 地

冥 冥 孤 高 多 烈 風

扶 持 自 是 神 明 力

正 直 元 因 造 化 功

大 廈 如 傾 要 梁 棟

萬 牛 迴 首 丘 山 重

不 露 文 章 世 已 驚

未 辭 剪 伐 誰 能 送

苦 心 豈 免 容 螻 蟻

香 葉 終 經 宿 鸞 鳳

志 士 幽 人 莫 怨 嗟

古 來 材 大 難 為 用

杜 甫

CỔ BÁCH HÀNH

Khổng minh miếu tiền hữu lão bách

Kha như thanh đồng căn như thạch 

Song bì lưu vũ tứ thập vi 

Đại sắc sâm thiên nhị thiên xích 

Quân thần dĩ dữ thì tế hội 

Thụ mộc do vi nhân ái tích 

Vân lai khí tiếp vu giáp hiệp trường

Nguyệt xuất hàn thông tuyết sơn bạch 

Ức tạc lộ nhiễu cẩm đình đông 

Tiên chủ vũ hầu đồng bí cung 

Thôi ngôi chi cán giao nguyên cổ 

Yểu điệu đan thanh hộ dũ không 

Lạc lạc bàn cư tuy đắc địa 

Minh minh cô cao đa liệt phong 

Phù trì tự thị thần minh lực 

Chánh trực nguyên nhân tạo hoá công 

Đại hạ như khuynh yếu lương đống 

Vạn ngưu hồi thủ khâu sơn trọng

Bất lộ văn chương thế dĩ kinh 

Vị từ tiển phạt thuỳ năng tống 

Khổ tâm khởi miễn dung lâu nghị

Hương diệp chung kinh túc loan phượng 

Chí sĩ u nhân mạc oán ta 

Cổ lai tài đại nan vi dụng 

Đỗ Phủ 

Dịch nghĩa :  Bài hành cho cây bách nhiều tuổi 

Trước miếu thờ Khổng Minh có một cây bách già ; 

thân và cành cứng như đồng xanh, rễ [nổi trên đất cứng] như đá. 

Vỏ cây xù xì vì sương và mưa, thân bốn chục người ôm mới xuể ; 

toàn cây sắc xanh đen vươn lên trời hai ngàn thước cao. 

[Ngày xưa] vua [Lưu Bị] và bầy tôi [Khổng Minh] có lúc đã gặp gỡ [bên cây này] ; 

[nên nay] người đời vẫn thương yêu cây này. 

Mây khói kéo dài từ kẽm Vu tới ; 

trăng nhô lên chiếu sáng lạnh lẽo tới núi cao phủ tuyết. 

Nhớ lúc trước khi đi chơi quanh phía đông đình Cẩm ; 

thấy Tiên chủ và Vũ hầu được thờ chung trong một miếu. 

Thân và cành cao ngất nghểu trên bình nguyên ngoài thành ;

màu sắc u tịch nhìn thấy qua cửa [miếu] hoang vắng. 

Tuy gặp đất tốt mọc cao lớn như thế ; 

nhưng vì cao chót vót và lẻ loi nên vẫn phải hứng chịu các cơn gió mạnh. 

Đành rằng đã có sức thần đất phù trì ; 

nhưng mọc ngay ngắn còn do tài khéo của thợ trời. 

[Giả thử] nhà lớn xiêu vẹo cần thay cột kèo mới ; 

[nếu đốn cây này] mười ngàn trâu kéo cũng chào thua vì cây nặng như núi gò. 

[Cây vô tri] không biểu lộ văn chương, nhưng người đời vẫn kinh sợ [oai Vũ hầu]; 

không từ chối việc bị đốn chặt, vì đốn xong ai mang đi nổi [quá to và nặng]. 

Há chẳng đã khổ tâm vì dế, kiến làm tổ; 

lại còn loan phượng vì lá thơm mà đến trú ngụ lâu dài nữa. 

Người có chí khí cao và những người ở ẩn chớ than vãn; 

[vì] từ xưa tới nay những người tài giỏi rất khó dùng. 

Dịch thơ : Viên Thu - Nguyễn Minh 

Cây bách già nơi miếu Khổng Minh, 

Rễ như đá, gốc tựa đồng đanh. 

Bốn mươi ôm, gốc sương xù vỏ, 

Đen biếc hai ngàn thước vút thanh. 

Nơi đấy chúa tôi từng gặp gỡ, 

Cây này dân chúng mến xưa nay. 

Mây hoang theo kẽm Vu tràn đến, 

Trăng lạnh soi non tuyết rạng ngời. 

Nhớ trước dạo chơi đình Cẩm đông, 

Vũ hầu, Tiên chủ miếu thờ chung. 

Trên đồng, cành nhánh vươn cao ngát, 

Qua cửa, sắc màu lắng tịch không. 

Sừng sững cây cao nhờ thế đất, 

Đơn côi thân vút hứng cuồng phong. 

Đành rằng có sức thần phù hộ, 

Ngay thẳng dáng hình bởi hóa công. 

Nhà lớn xiêu, cần thay trụ cột, 

Vạn trâu chẳng sức chuyển non cùng. 

Văn chương chi đấy, nhưng người sợ, 

Hãy đốn, nhưng mà kéo nổi không. 

Những kiến dế làm tâm khốn khổ, 

Lại loan phượng quậy bởi thơm nồng. 

Cao nhân ẩn sĩ đừng than trách, 

Người giỏi xưa nay vốn khó dùng. 

Witter Bynner :

Beside the Temple of the Great Premier stands an ancient cypress 

With a trunk of green bronze and a root of stonẹ 

The girth of its white bark would be the reach of forty men 

And its tip of kingfish-blue is two thousand feet in heaven. 

Dating from the days of a great ruler's great statesman, 

Their very tree is loved now and honoured by the peoplẹ 

Clouds come to it from far away, from the Wu cliffs, 

And the cold moon glistens on its peak of snow. 

...East of the Silk Pavilion yesterday I found 

The ancient ruler and wise statesman both worshipped in one temple, 

Whose tree, with curious branches, ages the whole landscape 

In spite of the fresh colours of the windows and the doors. 

And so firm is the deep root, so established underground, 

That its lone lofty boughs can dare the weight of winds, 

Its only protection the Heavenly Power, 

Its only endurance the art of its Creator. 

Though oxen sway ten thousand heads, they cannot move a mountain. 

...When beams are required to restore a great house, 

Though a tree writes no memorial, yet people understand 

That not unless they fell it can use be made of it.... 

Its bitter heart may be tenanted now by black and white ants, 

But its odorous leaves were once the nest of phoenixes and pheasants. 

...Let wise and hopeful men harbour no complaint. 

The greater the timber, the tougher it is to usẹ