Loài vật phải bệnh dịch hạch

Loài vật phải bệnh dịch hạch - Les animaux malades de la peste

Un mal qui répand la terreur, 

Mal que le Ciel en sa fureur 

Inventa pour punir les crimes de la terre, 

La Peste (puisqu'il faut l'appeler par son nom) 

Capable d'enrichir en un jour l'Achéron, 

Faisait aux animaux la guerre. 

Ils ne mouraient pas tous, mais tous étaient frappés: 

On n'en voyait point d'occupés 

A chercher le soutien d'une mourante vie; 

Nul mets n'excitait leur envie; 

Ni Loups ni Renards n'épiaient 

La douce et l'innocente proie. 

Les Tourterelles se fuyaient: 

Plus d'amour, partant plus de joie. 

Le Lion tint conseil, et dit: Mes chers amis, 

Je crois que le Ciel a permis 

Pour nos péchés cette infortune; 

Que le plus coupable de nous 

Se sacrifie aux traits du céleste courroux, 

Peut-être il obtiendra la guérison commune. 

L'histoire nous apprend qu'en de tels accidents 

On fait de pareils dévouements: 

Ne nous flattons donc point; voyons sans indulgence 

L'état de notre conscience. 

Pour moi, satisfaisant mes appétits gloutons 

J'ai dévoré force moutons. 

Que m'avaient-ils fait? Nulle offense: 

Même il m'est arrivé quelquefois de manger 

Le Berger. 

Je me dévouerai donc, s'il le faut; mais je pense 

Qu'il est bon que chacun s'accuse ainsi que moi: 

Car on doit souhaiter selon toute justice 

Que le plus coupable périsse. 

- Sire, dit le Renard, vous êtes trop bon Roi; 

Vos scrupules font voir trop de délicatesse; 

Et bien, manger moutons, canaille, sotte espèce, 

Est-ce un péché? Non, non. Vous leur fîtes Seigneur 

En les croquant beaucoup d'honneur. 

Et quant au Berger l'on peut dire 

Qu'il était digne de tous maux, 

Etant de ces gens-là qui sur les animaux 

Se font un chimérique empire. 

Ainsi dit le Renard, et flatteurs d'applaudir. 

On n'osa trop approfondir 

Du Tigre, ni de l'Ours, ni des autres puissances, 

Les moins pardonnables offenses. 

Tous les gens querelleurs, jusqu'aux simples mâtins, 

Au dire de chacun, étaient de petits saints. 

L'Ane vint à son tour et dit: J'ai souvenance 

Qu'en un pré de Moines passant, 

La faim, l'occasion, l'herbe tendre, et je pense 

Quelque diable aussi me poussant, 

Je tondis de ce pré la largeur de ma langue. 

Je n'en avais nul droit, puisqu'il faut parler net. 

A ces mots on cria haro sur le baudet. 

Un Loup quelque peu clerc prouva par sa harangue 

Qu'il fallait dévouer ce maudit animal, 

Ce pelé, ce galeux, d'où venait tout leur mal. 

Sa peccadille fut jugée un cas pendable. 

Manger l'herbe d'autrui! quel crime abominable! 

Rien que la mort n'était capable 

D'expier son forfait: on le lui fit bien voir. 

Selon que vous serez puissant ou misérable, 

Les jugements de cour vous rendront blanc ou noir.

Bản dịch : Nguyễn Văn Vĩnh

Có một bệnh ai là chẳng khiếp 

Hẳn ông trời điên tiết bày ra 

Để răn thế giới gian tà 

Chính danh dịch hạch (lựa là kiêng tên) 

Một ngày chật ních hoàng tuyền 

Phải khi trái tiết, bệnh truyền súc sinh 

Giống nào giống nấy hãi kinh 

Chết không khắp lượt, linh tinh phải đều 

Xem ra cảnh tượng tiêu điều 

Biếng ăn nhác uống, thân liều cho xong 

Cao lương mỹ vị coi không 

Chó rừng chó sói đều cùng nằm im 

Mặc cừu, mặc lợn, tha tìm 

Bồ câu, chim gáy chẳng thèm nhìn nhau 

Hết vui ra cảnh buồn rầu 

Hùng sư hội nghị để cầu bình yên 

Diễn rằng: - Hỡi các anh em! 

Trên kia nay đã xui nên cảnh này 

Để răn tội chúng ta đây 

Vậy nên cứu xét ai hay làm càn 

Phải ra mà chịu lấy nàn 

Họa may cứu được cho an các loài 

Xem trong lịch sử xưa nay 

Cầu qua nạn chúng, kẻ hay dâng mình 

Tội ta, ta xét cho minh 

Vấn tâm ta thử thực tình một phen 

Như ta tham thực nết quen 

Mồm này đã nhá cừu hèn biết bao? 

Loài cừu tội lỗi đâu nào 

Nhiều khi ta nhá đến đầu thằng chăn 

Vậy nên ta chịu hiến thân 

Nhưng ai có tội xa gần thú ra 

Cũng nên bắt chước như ta 

Để ai trọng phạm ra mà chịu thay 

Chó rừng đứng dậy tâu ngay: 

- Thánh quân tự trách, khắc thay cho mình 

Vả cừu ngu độn hôi tanh 

Án mông ngự dụng là vinh cho cừu 

Sự thường tội lỗi đâu nào! 

Còn như thằng bé chăn cừu bất lương 

Kể ra độc ác bao dường 

Cùng loài cầm thú toan đường tác oai... 

Sói tâu vậy, cả các loài 

Một phe nịnh hót khen hoài rằng hay 

Cọp, gấu dữ ác nào tày 

Mà ai có dám đem bày tỏ ra? 

Những loài bặng nhặng chua ngoa 

Đến như chú cẩu cùng là bụt con 

Đến lượt Lừa thú tội luôn: 

- Trót qua một bãi cỏ non của người 

Phải khi bụng đói cỏ tươi 

Ma tinh run rủi như mời miệng ăn 

Trót đưa một lưỡi gian tham 

Chịu rằng phạm lỗi tham ăn của người 

Các giống nghe nói vừa rồi 

Đồng thanh mắng mỏ Lừa tồi gian ngoan 

Sói kia cũng thạo việc quan 

Phỉnh rằng: - Nặng nhất là ăn cỏ người 

Phải đem Lừa vật chết tươi 

Gieo tai cho cả, tội thời tại mi 

Tầm thường mà tội lăng trì 

Chết nỗi! Trộm cỏ còn gì nặng hơn! 

Việc này giết cũng chẳng oan 

Liền đem hành hạ một cơn chết Lừa 

Thế mới biết kiện thưa tố tụng 

Trắng hay đen, thôi cũng thế thần

(Nguồn: Nguyễn Văn Vĩnh, Thơ ngụ ngôn La Fontaine, Cảo thơm, 1970)

Bản dịch : Nguyễn Đình

Một họa lớn gây tai dữ dội 

Họa trời gieo lúc nổi lôi đình 

Để trừng trị tội chúng sinh 

Chính là dịch hạch! âu đành gọi tên 

Cái họa một ngày đêm cũng đủ 

Làm ngổn ngang đầy ứ tuyền đài 

Họa nhè lũ vật gieo tai 

Dù không chết hết, muôn loài đều vương 

Chán cuộc sống đau thương hấp hối 

Kế bảo sinh chẳng đoái chẳng hoài 

Cao lương cũng chẳng buồn xơi 

Thờ ơ, chồn sói mặc mồi thơ ngây 

Chim gáy cũng lìa bầy lánh bạn 

Hết ái ân, thôi cạn nguồn vui! 

Thiết triều Sư tử phán lời: 

"Chư khanh thân ái, nếu tôi không lầm 

Trời cố phạt lỗi lầm ta đấy 

Nên bắt ta gánh lấy họa này 

Tội tình ai nặng nhất đây 

Phải hy sinh để dịu ngay lòng trời 

May ra bệnh muôn loài được khỏi 

Sử sách xưa đã nói rành rành 

Gặp tai biến ấy âu đành 

Vì nhau ta phải quên mình cứu nguy 

Đừng tự dối làm chi các bạn! 

Nghiêm xét mình cho tận lương tâm 

Trẫm thì tham thực quen thân 

Miệng rồng trót nhá hàng trăm cừu rồi! 

Cừu đâu động đến người của trẫm 

Không dối vua, chẳng dám khinh nhờn 

Đôi khi tội trẫm còn hơn 

Ngon mồm có lúc xơi luôn... mục đồng 

Nếu cần trẫm vui lòng hiến mạng 

Nhưng xét ra muốn đặng phân minh 

Mỗi khanh nên thú tội mình 

Theo gương của trẫm chí tình mới hay 

Bởi đúng lẽ, ai dày tội nhất 

Phải hy sinh mới thật công bình" 

Cáo ta đứng dậy tấu trình: 

"Muôn tâu thánh thượng anh minh tuyệt trần 

Lệnh ngài quả băn khoăn quá mức 

Nhá cừu ư? giống ngốc, giống tồi 

Có gì đáng tội ngài ơi? 

Chúng còn hân hạnh được ngài nhá cho! 

Thằng chăn nữa, cái đồ vô lại! 

Chính hắn nên chịu mọi nhục hình 

Cái đồ ngợm quá hợm mình 

Toan trên muôn vật ngông nghênh trị vì!" 

Cáo vừa tấu lời ti tiện đó 

Lũ nịnh thần rầm rộ vỗ tay 

Chẳng ai động đến tội dày 

Của Hùm, của Gấu, của bầy đầu to 

Loài gây sự đến đồ chó má 

Theo lời cung đều hóa thành con! 

Lừa ta đến lượt mở mồm: 

"Thưa, tôi còn nhớ một hôm thế này 

Qua bãi cỏ nhà thầy tu nọ 

Đói, thời cơ, ngọn cỏ mịn màng 

Ma đưa lối, quỉ dẫn đàng 

Cỏ kia tôi gặm khoảng bằng lưỡi tôi 

Tôi nào có quyền xơi thế chứ 

Vì lẽ công xin thú rạch ròi" 

Lừa ta chưa kịp dứt lời 

Nhao nhao kết tội, tiếng sôi cả triều 

Sói am hiểu ít nhiều pháp luật 

Liền hô hào diễn thuyết ba hoa 

Rằng cần hiến mạng Lừa ta 

Cái con ghẻ lở gây ra vạ trời! 

Lỗi tí tẹo tức thì thành án 

Xử giảo ngay mới đáng tội dày! 

Gặm cỏ người, tội ghê thay! 

Tội kia chỉ có cách này: giết thôi 

Để Lừa biết tội trời đầy đủ 

Chúng lôi ngay cổ nó hành hình 

Lạ chi công lý triều đình 

Sang hèn thay đổi tội tình trắng đen

(Nguồn: Ngụ ngôn chọn lọc La Fontaine, NXB Văn học, 1985)

Bản dịch : Đỗ Khắc Siêm, Hà Khắc Nguyện

Một tai họa trời gieo kinh hãi 

Thú muôn loài trị tội khiếp ghê! 

Họa kia tên gọi là gì? 

Gọi là "ôn dịch" tru di muôn vàn 

Cõi âm cung dần dần đã chật 

Đủ mọi loài thú vật tàn hung 

Con ngọa bịnh, con lâm chung 

Bây giờ dương thế toàn vùng tạm yên 

Những con mồi dịu hiền vô tội 

Thoát vuốt nanh chồn sói rình mò 

Bọn chim gáy cũng nằm co 

Tình yêu gì nữa chỉ lo sống còn 

Thấy sự việc, đầu non Sư hội: 

"Hoạn nạn này do tội của ta 

Làm cho phẫn nộ trời già 

Ta nên thú tội, may mà người nguôi 

Trong chúng ta những ai lỗi nặng 

Phải nói ra, thú nhận với trời 

Từ xưa lịch sử rạch ròi 

Gặp khi họa lớn, phải người hy sinh 

Chúng ta chớ làm thinh tự đắc 

Phải vấn tâm nghiêm khắc mới là 

Phần tôi cứ thực nói ra 

Háu ăn, tôi đã giết la liệt cừu 

Tuy chúng chẳng một điều xúc phạm 

Cả tên chăn của đám cừu này 

Tôi còn móc ruột phanh thây 

Đền tội, tôi chịu chết ngay nếu cần 

Nhưng tôi nghĩ: thẩy nên tự xét 

Kết tội mình y hệt như tôi 

Công bằng mới hợp lẽ trời 

Những ai tội nhất nhận lời hy sinh" 

Cáo nghe đoạn tâu trình vội vã: 

"Lòng từ bi bệ hạ ai bằng 

Qua lời tự phán ngại ngùng 

Thấy ngài tế nhị vô cùng, phục thay! 

Ngài xơi bọn cừu, loài hèn hạ 

Đó mà là tội vạ hay sao? 

Không, không, cừu phải tự hào 

Về cái danh dự được vào miệng vua 

Bọn chăn cừu, ai ưa được chúng 

Chúng độc tài, rẻ rúng muông sinh" 

Khi Cáo kết thúc tâu trình 

Vỗ tay cả bọn nịnh thần hùa theo 

Về tội lỗi Gấu, Beo, Hùm, Sói 

Thẩy im mồm, chẳng hỏi, chẳng tra 

Theo những ý kiến nói ra 

Các kẻ gây vạ đều là "thánh con" 

Rồi Lừa cũng lồm cồm ra nói: 

"Nhớ bữa nào bụng đói đi qua 

Đồng ông tu sĩ bao la 

Cỏ xanh mơm mởn, nõn nà thơm ngon 

Chắc cũng có quỷ ma thúc đẩy 

Nên Lừa tôi đã dại trót ăn 

Việc này tôi vẫn ăn năn" 

Dứt lời tất cả vội tranh buộc liền 

"Lừa đốn mạt", Sói lên giọng nói 

Phải hy sinh giống hói trán này 

Chính giống ghẻ khắp mình đây 

Là nguồn đại họa giết bầy lũ ta 

Đáng xử giảo, tội to ghê lắm! 

Cỏ của người mà dám đến ăn 

Một khi phạm tội tầy đình 

Chỉ có cái chết để anh báo đền" 

Tùy theo mạnh yếu ra sao 

Tòa sẽ phán quyết bên nào trắng đen

(Nguồn: Ngụ ngôn La Fontaine, NXB Tân Văn, 1992)