Kinh Lỗ tế Khổng tử nhi thán chi - Đường Huyền Tông

經鄒魯祭孔子而歎之 

夫 子 何 為 者 

栖 栖 一 代 中 

地 猶 鄹 氏 邑 

宅 即 魯 王 宮 

歎 鳳 嗟 身 否 

傷 麟 怨 道 窮 

今 看 兩 楹 奠 

當 與 夢 時 同

唐 玄 宗

KINH CHÂU LỖ TẾ KHỔNG TỬ NHI THÁN CHI

Phu tử hà vi giả 

Thê thê nhất đại trung

Địa do châu thị ấp 

Trạch tức lỗ vương cung 

Thán phượng ta thân phủ 

Thương lân oán đạo cùng 

Kim khán lưỡng doanh điện 

Đương dữ mộng thời đồng 

Đường Huyền Tông

Chú thích :

Phu tử: Đường Minh Hoàng qua Lỗ tế chi, thán tức Khổng tử không gặp thời 

Thê thê: chỉ cấp bách 

Châu: làng của Khổng tử, bây giờ là huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông 

Lỗ vương cung: vua Lỗ Cung vương định phá nhà cũ của Khổng tử để làm cung điện, nhưng khi lên nhà nghe thấy có tiếng vàng đá, tơ trúc, bèn thôi không phá nữa 

Thán phụng: Khổng tư có làm bài ca: Đường Ngu chi thế hề lân phụng dụ Kim phi kỳ thời hề lai hà cầu (Thời Đường Ngu có lân phụng lại; Bây giờ không phải đúng thời lại làm gì nhĩ) 

Thương lân: tương truyền khi Khổng tử sinh có con lân xuất hiện. Lúc đang soạn sách Xuân Thu, nghe tin có người bắt được con lân què, bèn than rằng: Đạo ta cùng rồị Rồi ngưng việc biên soạn sách. 

Lưỡng doanh: Khổng tử nói với Tử Cống: "Đêm qua ta chiêm bao thấy ngồi giữa hai cây trụ, là nơi người Ân đặt thần, mà ta lại là người Ân. Ôi đấng minh vương không dấy, trong thiên hạ ai là người biết tôn đạo ta ? Chắc ta sắp chết". Rồi ông ngọa bệnh, và bảy ngày sau thì mất.

Dịch Ý : 

Đường Minh Hoàng là một ông vua có tài lược và thành công. Vì vậy đứng về phương diện ấy, ông ta có vẻ thán tiếc cho cuộc đời không gặp thời của Không tử. Tuy nhiên "không thể luận anh hùng bằng thành bại". Chữ "oán" không hợp với Khổng tử, người đã từng nói: Bất oán thiên bất vưu nhân (không oán trời không trách người).

Hai câu cuối kết cuộc cũng là kết thúc cuộc đời Khổng tử mà chính ông ta cũng đã tự cảm thấy đã "tới số", một thánh nhân ắt hẳn phải biết mình sẽ đi về đâu và lúc nào ... 

Phu tử là người không biết có việc gì (lấy trong câu Luận Ngữ, lời của Sở cuồng) 

Mà suốt một đời bôn ba lận đận 

Đất xưa là ấp Châu thì bây giờ cũng còn vậy 

Nhà xưa như thế bây giờ là cung điện của Lỗ vương 

Từng tán thán phụng sinh không gặp thời 

Từng thương lân không có cơ hội để phát dương đạo 

Giờ thấy đồ tế bày ở hai bên cột đá 

Ắt hẳn như hồi xưa Khổng tử đã từng mộng thấy

Dịch thơ : Trần Trọng San

Chẳng biết bởi đâu mà đức Khổng

Suốt đời lận đận biết bao phương

Chốn xưa đây vẫn làng Châu thị

Nhà cũ nay là cung Lỗ vương

Than phượng xót cho mình bĩ vận

Thương lân lại oán đạo cùng đường

Nay trông đồ tế bên hai trụ

Tưởng giống khi xưa mộng bất tường

Dịch thơ : Trần Trọng Kim

Khổng phu tử đã làm gì

Một đời vội vã đi về những đâu

Quê hương ở ấp họ Châu

Nhà xưa cung điện Lỗ hầu bao vi

Than thân tiếc phượng lâm nguy

Thương lân oán đạo suy vi khốn cùng

Nay xem miếu mạo tôn sùng

Rõ như trong mộng thật không khác gì

Witter Bynner :

O Master, how did the world repay 

Your life of long solicitudẻ -- 

The Lords of Zou have misprized your land, 

And your home has been used as the palace of Lụ... 

You foretold that when phoenixes vanished, your fortunes too would end, 

You knew that the captured unicorn would be a sign of the dose of your teaching.... 

Can this sacrifice I watch, here between two temple pillars, 

Be the selfsame omen of death you dreamed of long agỏ